Mijn job als … VR-filosoof

Hoe echt is virtuele realiteit? Hoe beïnvloeden onze omgeving en interacties onze mentale gezondheid? En waarom spelen creativiteit en speelsheid een sleutelrol in baanbrekende wetenschap? Duik mee in het onderzoek en de passie van Zuzanna Aleksandra Rucinska (UAntwerpen), waar filosofie, psychologie en technologie samenkomen.

Aangenaam, Zuzanna. In welke wereld bevind je je vandaag: de echte of de virtuele?

“Om een filosofisch antwoord te geven: is er eigenlijk een verschil? (lacht) Dat klinkt misschien overdreven, maar het raakt de kern van mijn onderzoek. Als je in een zwembad springt, verandert niet alleen je omgeving, maar ook hoe jij erop reageert: je voelt je gewichtloos, je beweegt anders … Als je in een virtuele realiteit (VR) in het water springt, gebeurt iets soortgelijks: je beleeft die nieuwe omgeving, je maakt zwembewegingen. Mijn onderzoek vertrekt van de idee dat we in zo’n virtuele wereld evengoed met onze omgeving kunnen ‘spelen’.”

Wat fascineert je zo aan die speelsheid?

“Mijn 4-jarige dochter herinnert me er elke dag aan hoe creatief kinderen kunnen zijn. Als volwassenen zijn we sterk gebonden aan ‘wat moet’. Het is bijna alsof we de regels volgen van een spel waarvan we amper weten dat we ’t spelen! Dat zie je ook vaak bij VR: zodra we die helm opzetten, voelen we ons beperkt tot de ideeën van de ontwerper. Maar ook binnen die virtuele wereld kunnen we onze creativiteit laten bloeien: we verkennen die omgeving, we ontdekken welke bewegingen er mogelijk zijn, welke ‘glitches’ we kunnen opsporen …”

Filosofie en VR vormen geen alledaagse combinatie: hoe ben je in die wereld terechtgekomen?

“Mijn achtergrond ligt eigenlijk in de psychologie, filosofie was in het begin een ‘extra’. Maar die disciplines hebben veel gemeen, hè? Ze beginnen bijvoorbeeld allebei met een vraag en onderzoeken allebei de menselijke natuur. Filosofie richt zich op vragen als ‘Wat is echt?’ en ‘Wat is virtueel?’. Maar vandaag is VR – en de digitale wereld in het algemeen – ook een integraal deel van onze psychologie.”

“Mijn doctoraat startte ik met een Marie Curie-beurs, iets wat ik totaal niet had verwacht. Ik had zelfs al een job aangenomen in een headhuntingbureau! (lacht) Voor mijn ouders leek het een vreemde switch: ‘Kun je niet beter een échte job hebben?’ Maar dit is wat ik altijd al wilde doen. Ik kan me geen ander pad meer voorstellen.”

Volg je naast psychologie en filosofie nog andere vakgebieden?

“Een heleboel, zelfs! Technologie speelt natuurlijk een grote rol in mijn werk. Daarnaast vind ik theoretische astrofysica erg interessant: de wiskunde erachter gaat mijn petje soms te boven, maar net als de filosofie verandert die discipline hoe we naar de wereld kijken.”

“Dichter bij mijn onderzoeksveld ben ik gefascineerd door het kruispunt van technologie, psychologie en onderwijs, bijvoorbeeld in urban design bij de ontwikkeling van speeltuinen. Hoe creëren we een ruimte die jonge kinderen én tieners aanspreekt, of het nu gaat om TikTok-dance-offs of om simpelweg rondhangen? Daarin kan een rol weggelegd zijn voor VR en augmented reality – of AR, een techniek waarmee je virtuele elementen kunt toevoegen aan een weergave van de realiteit.”

Hoe belangrijk is die brede interesse voor een onderzoeker?

“Die is essentieel, maar nogmaals: speelsheid is nóg belangrijker. Veel onderzoek vertrekt vanuit basisveronderstellingen waar je op voortbouwt. Maar wat als je teruggaat naar die veronderstellingen en je afvraagt: ‘Klopt dit wel?’ Die reflex kan het zaadje vormen waaruit nieuwe inzichten groeien.”

“Pas op, ook achter die speelsheid zit een methode. Eerstejaarsstudenten filosofie vergeten dat soms. In de filosofie kan en mag álles, denken ze dan. Maar filosofische discussie vergt juist structuur: je luistert naar de ander, probeert hun standpunt te verstaan, en dán pas kan je je uitspreken over hun standpunt. Dat vind ik er net zo leuk aan.”