Op speeddate! Met Marthe Verhaert

Een kankerdiagnose kan je overweldigen, maar wat als je de behandeling zelf een duwtje in de rug kunt geven met eenvoudige aanpassingen in je voeding? Marthe Verhaert (VUB) onderzoekt hoe vezelrijke, gevarieerde voeding een verschil kan maken – en daarvoor mag ze rekenen op de steun van het FWO én die van Delhaize!

Klopt het dat gezonde voeding aan de basis van alles ligt?

“‘Alles’ is veel gezegd, maar gezonde voeding speelt wel een cruciale rol in onze gezondheid. Het levert de voedingsstoffen die ons lichaam nodig heeft, en draagt bij aan de behandeling van veel ziekten. Zo verbetert een gevarieerd dieet onze darmflora: het bevordert de diversiteit in het microbioom, en dát is dan weer essentieel bij, bijvoorbeeld, immuuntherapie.”

Immuuntherapie wordt ook ingezet tegen kanker. Hoe werkt dat?

“Kanker is decennialang vooral behandeld met brute kracht: chirurgie of bestraling bij gelokaliseerde kanker, chemotherapie bij verspreide vormen. Chemo, bijvoorbeeld, vernietigt niet alleen kankercellen maar tast ook gezonde cellen aan, wat bijwerkingen kan veroorzaken. Immuuntherapie werkt anders: het activeert het immuunsysteem van de patiënt om kankercellen te bestrijden. De behandeling toont heel wat potentieel voor aandoeningen als multiple sclerose en reuma, en de laatste tien jaar wordt ze ook bij kanker ingezet. De wetenschappers die daarvoor de basis legden, kregen in 2018 de Nobelprijs voor Geneeskunde.”

Peulvruchten, noten en zaden worden in Vlaanderen vaak ondergewaardeerd, terwijl ze wonderen kunnen doen voor onze gezondheid
Marthe Verhaert
UZ Brussel

Waarom herkent ons immuunsysteem kankercellen niet vanzelf?

“Kankercellen zijn slim en weten zich te verbergen. Normaal valt onze afweer vreemde of afwijkende cellen direct aan. Maar kankercellen delen zich continu en ontwikkelen strategieën die hen ‘onzichtbaar’ maken voor het immuunsysteem. Immuuntherapie neemt die sluier weg, waardoor de afweer de kankercellen weer kan aanvallen. Dat betekent niet automatisch dat de kanker ook verdwijnt. Zelfs bij melanomen, die vaak goed reageren op immuuntherapie, wordt de ziekte in veel gevallen alleen vertraagd. Helaas zijn er ook patiënten bij wie de therapie gewoon niet aanslaat.”

 

Kan ook immuuntherapie bijwerkingen hebben?

“Zeker. Normaal heeft ons immuunsysteem een ‘rempedaal’ dat voorkomt dat het overactief wordt. Bij een longontsteking richt het zich bijvoorbeeld op je longen om de bacteriën uit te schakelen – en zodra de infectie weg is, stopt die reactie. Bij immuuntherapie kan dat mechanisme verstoord raken, waardoor de afweer ook gezonde cellen als vijandig gaat beschouwen. Sommige patiënten krijgen meer dan tien jaar immuuntherapie: bij zulke langdurige behandelingen wil je vervelende bijwerkingen natuurlijk voorkomen.”

Steun van Delhaize

“Voor ons onderzoek laten we onze zestig patiënten twaalf weken lang telkens dertig verschillende soorten groenten, fruit, peulvruchten, zaden en noten eten. Bij het begin van het traject bespreken ze hun voorkeuren en allergieën met een diëtist, die daarna elke week een doos voor hen samenstelt. Zo bieden we niet alleen variatie per week, maar ook over de weken heen.”

“De patiënten moeten hun eetgewoonten vaak ingrijpend veranderen. Om hen het leven iets gemakkelijker te maken, kunnen we sinds dit najaar rekenen op de financiële en logistieke steun van Delhaize, dat voor hen samengestelde dozen elke week aan huis levert.

Welke rol speelt voeding bij immuuntherapie?

“Er wordt weleens gezegd dat de mens voor de helft uit menselijke cellen bestaat en voor de helft uit microben. Het belang van die triljoenen microben, die samen ons microbioom vormen, wordt steeds duidelijker. We weten nog niet zo lang dat een divers microbioom – meer variatie in de darmflora – de immuunrespons versterkt. En een vezelrijk, gevarieerd dieet zou wel eens een ideale manier kunnen zijn om die diversiteit te bevorderen.”

Wat met medische hulpmiddelen zoals probiotica – supplementen met gezondheidsbevorderende bacteriën – en stoelgangtransplantaties van gezonde donors?

“Die kunnen nuttig zijn, maar ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ is niet per se de juiste houding in deze context. Sommige probiotica bevatten bacteriën die, bij een tekort aan vezels in de darmen, de beschermende slijmlaag van de darmen kunnen aantasten. En in de Verenigde Staten wordt onderzoek gedaan naar microbiota-transplantaties om obesitas te behandelen. Maar misschien moeten we eerst zorgen dat mensen gezonde voedingsgewoonten ontwikkelen voordat we de stoelgang van gezonde, slanke mensen bij hen inbrengen.”

We moeten gevarieerde voeding weer sexy maken
Marthe Verhaert
UZ Brussel

Hoe ziet de ideale voeding voor ons microbioom eruit?

“Dat verschilt van mens tot mens en van omgeving tot omgeving, maar vezelrijke, gevarieerde voeding is een goede algemene richtlijn. Voor ons onderzoek vragen we de patiënten om wekelijks dertig verschillende soorten planten te eten: niet alleen groenten en fruit, maar ook peulvruchten, noten en zaden – voedingsmiddelen die in Vlaanderen vaak ondergewaardeerd worden, terwijl ze wonderen kunnen doen voor onze gezondheid. Eigenlijk wil je gewoon ál je voeding een beetje pimpen: hoe meer variatie op je bord, hoe meer verschillende kolonietjes zich in je darmen kunnen verzamelen om jouw gezondheid te bevorderen.”

Marthes onderzoek in een notendop

“Een hoge bloeddruk, een zwak immuunsysteem …Tijdens mijn studie geneeskunde was ‘levensstijlaanpassing’ vrijwel altijd het eerste antwoord op de vraag hoe je een ziekte kon behandelen. Maar wat is dat concreet, een gezonde levensstijl? Daar stonden we meestal niet bij stil. Geen wonder dat veel dokters vandaag meteen naar stap twee gaan: medicatie voorschrijven”, legt Marthe Verhaert uit. Ze werkt met steun van het FWO aan haar doctoraat binnen het FORX-project van het UZ Brussel, ofwel FOod interventions to Reduce immunotherapy toXicity.

“Tijdens mijn specialisatie in de interne geneeskunde en oncologie merkte ik al dat ik een academische nieuwsgierigheid had die ik wilde volgen. Toen ik de kans kreeg om bij professor Sandrine Aspeslagh in het UZ Brussel een doctoraat te doen over de bijwerkingen van immuuntherapie, heb ik die met beide handen gegrepen.”

Immuuntherapie en darmflora

“Bij immuuntherapie heb je volgens retrospectieve studies 90% kans op bijwerkingen. Onderzoek suggereert dat de therapie beter werkt bij mensen met een diverser microbioom. Dat sluit aan bij een bredere bevinding: darmbacteriën ‘trainen’ het immuunsysteem continu. Hoe complexer de darmflora, hoe beter je immuunsysteem een dreiging kan onderscheiden van een onschadelijke gast. Om immuuntherapie te ondersteunen, moet je dus investeren in je darmflora.”

“Een gevarieerd dieet verbetert onze darmflora: het bevordert de diversiteit in het microbioom, en dat is essentieel bij immuuntherapie”

“Voor kankerpatiënten is het ontzettend waardevol dat ze zelf een impact hebben op hun gezondheid. De diagnose zet zowel hen als hun omgeving met de rug tegen de muur. Bij de meeste behandelingen moeten ze afwachten en vertrouwen op de geneeskunde, maar over hun voeding hebben ze zélf zeggenschap.”

Gezond is sexy

“We hebben bewust gekozen voor een veilige aanpak: geen superfoods of extreme diëten met mogelijke nadelen, maar eenvoudige aanpassingen om de basis van de darmflora te verbeteren en ruimte te laten voor wat daar verder kan groeien.”

“En dat geldt niet alleen voor mensen met kanker. Om terug te gaan naar die vraag: wat is een gezonde levensstijl? Ik denk dat we gevarieerde voeding weer sexy moeten maken. Dat thema leeft vandaag sowieso – iedereen lijkt wel met gezondheid bezig, en na je dertigste ‘moet’ je plots een marathon lopen. Maar gezond leven hoeft niet complex te zijn. Laten we terugkeren naar de basics en eerst en vooral gezond en gevarieerd eten.”