Op speeddate! Met Bart Leten en Mark Vancauteren (UHasselt)

Van dronken rijden tot financiële fraude: misdrijven zijn de wereld nog niet uit, en ook zij die ze pleegden hebben een job nodig. Bart Leten (UHasselt & KU Leuven) en Mark Vancauteren (UHasselt & Centraal Bureau voor de Statistiek) bestuderen de relatie tussen misdaad en werkgevers. Wij voelden hen stevig aan de tand over criminele feiten, in de naam van de wetenschap!

Werkgevers staan soms weigerachtig tegenover werkzoekenden met een crimineel verleden. Is die vrees terecht?

Bart: “Onze ervaringen uit het verleden hebben een invloed op onze beslissingen. Dat kan negatief zijn, maar evengoed positief. Eerder onderzoek wees bijvoorbeeld uit dat directeurs van bedrijven die ooit een legerdienst uitvoerden, zich vaker aan de regels houden en minder snel fraude plegen. Directeurs die tijdens hun vroege levensjaren traumatische ervaringen meemaakten, schenken dan weer meer aandacht aan duurzaamheid. Zulke voorbeelden tonen aan dat onze ervaringen onze waarden en visies beïnvloeden. En ‘een crimineel feit plegen’ is ook zo’n ervaring.”

Leren mensen daar dan uit?

Bart: “Het is in elk geval een ervaring die een grote impact kan hebben op mensen en op de manier waarop ze beslissingen nemen. En een ervaring die veel vaker voorkomt dan we zouden denken – in Nederland registreert de politie jaarlijks meer dan 800.000 misdrijven, ofwel 46 per 1000 Nederlanders! Al kunnen we natuurlijk niet zomaar spreken over ‘een crimineel feit’. Alleen al het verschil tussen een misdrijf met geweld of zonder geweld kan enorm zijn. En ook het onderscheid tussen een veroordeling op persoonsniveau, zoals dronken rijden of misbruik, en op bedrijfsniveau, zoals financiële fraude of milieufraude, is belangrijk.”

Weten we al hoe zich dat concreet vertaalt naar de werkvloer?

Mark: “Niet echt, nee. Als het gaat over mensen met een criminele achtergrond, kijken de meeste onderzoeken naar de re-integratie van die persoon. Hoe voorkomen we recidivisme? Hoe zorgen we ervoor dat ex-gedetineerden opnieuw een volwaardig lid van de maatschappij kunnen zijn? Maar bedrijven moeten vooral weten wat de aanwezigheid van die persoon zal betekenen voor hun werking: kan die de job goed uitvoeren? Zijn er bepaalde persoonlijkheidskenmerken die samengaan met, of voortkomen uit, de beslissing om een misdrijf te plegen?”

Hoe kom je tot een betrouwbaar antwoord op zulke grote vragen?

Bart: “Wij zijn geen verstrooide proffen met een labo-jas, ons werk speelt zich voornamelijk af achter een computer. Op basis van statistische informatie gaan we na welke factoren een duidelijke samenhang vertonen en welke effecten het criminele feit van een werknemer heeft op de performantie van organisaties. We zien bijvoorbeeld dat misdrijven op persoonsniveau de kans vergroten dat iemand ook op bedrijfsniveau over de schreef zal gaan. Zeker als het bedrijf het wat slechter doet, lijkt dat verband op te vallen.”

Zijn zulke gegevens zomaar voorhanden?

Mark: “Voor België niet, maar in Nederland wel: het Nederlands Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) plaatst alle data in de socio-economische context. Op basis van die Nederlandse data zullen we dan algemene conclusies kunnen trekken. Al zijn er wel enkele verschillen tussen Nederland en België. Bij onze noorderburen is er bijvoorbeeld geen algemeen ‘uittreksel van het strafregister’, maar een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Maar daar krijgt de werkgever enkel te zien of je ooit een misdrijf hebt gepleegd waardoor je een specifieke positie niet kan of mag uitvoeren. Een veroordeling voor dronken rijden vormt misschien een probleem voor iemand die als taxichauffeur aan de slag wil, maar voor een secretariaatsmedewerker is dat minder van toepassing.”

Welke effecten kunnen er zijn bij mensen die posities hoger in de hiërarchie bekleden?

Mark: “Wat we nu al zien, is dat mensen die eerder een misdrijf pleegden zich daarna vaak een stuk voorzichtiger opstellen. Bedrijfsleiders zullen bijvoorbeeld minder risico’s nemen. Mensen met een criminele achtergrond ervaren vaak discriminatie als ze een nieuwe job zoeken, en dat kan een erg afschrikkend effect hebben. Ze willen koste wat het kost vermijden dat ze hun huidige job verliezen, omdat hun kans op een andere positie kleiner is. Die risicoschuwheid wordt nog uitvergroot als ze een misdrijf met geweld pleegden: het stigma is daar nog groter.”

Verwachten jullie nog andere effecten?

Mark: “Ja, een piste die we willen onderzoeken is of mensen met een strafblad sneller een eigen zaak gaan oprichten, als gevolg van de discriminatie die ze op de arbeidsmarkt ervaren. Vervolgens gaan we na of die ‘noodgedwongen’ keuze ook een invloed heeft op hun slaagkansen.”