“Op sociale media toon je niet per se hoe je kind zelf zou willen zijn”

Liselot Hudders is professor Communicatiewetenschappen aan de Universiteit Gent. Samen met haar collega’s lanceerde ze de website magditonline.be om influencerouders te waarschuwen voor de gevaren van het plaatsen van video’s en foto’s van kinderen.

Waar gaat het project over?

“We lanceren vandaag (18 mei, red.) de website magditonline.be, waarmee we influencer-ouders informeren over de risico’s die gepaard gaan met het afbeelden van hun kinderen. Influencers zijn sociale mediagebruikers met veel volgers die een impact hebben op die volgers door authentieke content te maken. Als influencer geef je heel wat inkijk in je privéleven: je toont je interesses, hobby’s, je vrienden en wat je doet doorheen de dag. Als daar kinderen bij komen, wil je die uiteraard ook graag tonen.”

“Ondertussen zijn veel van die profielen zo geëvolueerd dat er bijna alleen nog maar video’s en foto’s te zien zijn van de kinderen en nog maar heel weinig van de ouders. Soms worden de kinderen zelfs in commerciële deals afgebeeld. Zo worden influencer-ouders bijvoorbeeld uitgenodigd om een weekendje in een bungalowpark door te brengen en zie je de week nadien foto’s en video’s verschijnen waarin het kind heel prominent aanwezig is. Daar zijn heel wat vragen bij te stellen.”

“Met onze website willen we de gevaren en risico’s van zo’n posts in kaart brengen en influencer-ouders tips geven over de langetermijnimpact op hun kinderen.”

Hoe ben je tot deze website gekomen? 

“Dit project is gebaseerd op een interdisciplinair onderzoek naar ‘kidfluencers’ aan de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen en de faculteit Recht en Criminologie. Kidfluencers zijn kinderen jonger dan 13 met een eigen profiel op sociale media als Tiktok, YouTube of Instagram, waar ze influenceractiviteiten op uitoefenen. Het grote merendeel - misschien zelfs alle - sociale media-platformen hebben nochtans een minimumleeftijd van 13 jaar. Officieel zou het dus niet mogelijk zijn voor een kind van pakweg 7 jaar oud om een account aan te maken, laat staan content te posten."

“Maar bij die kidfluencers worden de accounts heel vaak beheerd door de ouders. De laatste jaren zijn kidfluencers echt aan het opkomen en gaan ze ook commerciële deals aan met merken. In het onderzoeksproject wilden we nagaan wat de impact van die influenceractiviteiten is op de volgers en op de influencers zelf. Daarnaast keken we ook naar het juridische kader.”

“Een voorbeeld hiervan is Ryan Kaji, een Amerikaanse jongen van 9 die bekend werd op YouTube door unboxingvideo’s te maken van speelgoed. Dat jongetje werd zo populair bij kinderen dat merken hem speelgoed toestuurden om er een video over te maken. Dat bleek te werken en ondertussen is Ryans kanaal ruim uitgebreid, want na een tijd kreeg hij meer dan alleen speelgoed toegestuurd. Ondertussen promoot hij verschillende soorten producten en heeft hij zelfs al een eigen speelgoedlijn.”

“Hoewel kidfluencers dus echt populair werden, was er nog maar weinig onderzoek naar gedaan. Daarom hebben wij onze interdisciplinaire studie opgestart. Tijdens die studie hebben we verschillende 'momfluencers' (moeders die posten over het ouderschap en adviezen geven) en kidfluencers en hun ouders geïnterviewd. Daar werd al snel duidelijk dat zowel de momfluencers als de ouders van kidfluencers met vragen zitten in verband met bijvoorbeeld privacy.”

Er wordt al langer gesproken over de gevaren van het plaatsen van foto’s van kinderen, waarom blijven mensen dit nog doen? 

“Veel momfluencers proberen hun kind al af te schermen door de beelden te anonimiseren, maar er zijn nog veel gevallen waar misvattingen ervoor zorgen dat de foto’s van de kinderen gewoon online verschijnen. Mensen denken vooral op korte termijn, we noemen dat de hyperbolic discounting bias. De voordelen op korte termijn worden belangrijker geacht dan de nadelen op lange termijn, zeker in dit geval waar de langetermijnnadelen eerder abstract zijn terwijl de kortetermijnvoordelen heel tastbaar zijn. Je krijgt geld van adverteerders, gratis producten en je kan je kind verwennen.”

“Daarnaast krijg je er ook meer volgers bij want mensen vinden foto’s van kinderen leuk, die zijn schattig, en ze gaan daar sterk op reageren. Tot slot zorgt een positiviteitsbias ervoor dat mensen er vaak vanuit gaan dat zij minder gevaar lopen dan anderen. De voordelen balanceren dus vaak de nadelen uit en zorgen ervoor dat een ouder toch beelden gaat publiceren."

“In onze huidige maatschappij is het ook bijna een gewoonte om foto’s van je kind online te zetten. Je bent trots op je kind, het maakt deel uit van je gezin en je wil dat tonen aan de buitenwereld. Het is zelfs tot het punt gekomen dat influencers die het niet doen, zich moeten verantwoorden bij hun volgers. Maar dat is eigenlijk de verkeerde gang van zaken, want er zijn toch een aantal grote gevaren die hiermee gepaard gaan. En daarom hebben we onze website gebouwd.”

Welke gevaren komen er zoal kijken bij het online plaatsen van foto’s van je kind?

“Dat was inderdaad de grote vraag. Er zijn natuurlijk een paar voor de hand liggende gevaren zoals bijvoorbeeld de verspreiding van beelden in pedofiele netwerken en kwetsbaarheid voor hackers, maar we wilden zo veel mogelijk gevaren in kaart brengen om de influencers zo goed mogelijk te informeren. Ons onderzoek bij experten in het veld bracht vier grote risico’s aan het licht.”

“Eerst en vooral heb je vragen met betrekking tot kinderarbeid. De wet is hier heel duidelijk: een kind onder de 15 jaar mag niet werken. Er zijn natuurlijk uitzonderingen op die wetgeving, bijvoorbeeld voor acteurs of zangers, maar in die gevallen is er strikt toezicht op de arbeidsomgeving en zijn er beperkingen op de werkuren. Maar als je een kind inzet om een merk te promoten, voert het dan arbeid uit? Hoewel sociale media-activiteiten strikt genomen onder de arbeidswet vallen en er dus een afwijking zou moeten worden gevraagd als kinderen op regelmatige basis getoond worden in commerciële berichten, is er voorlopig geen enkele influencer die een uitzondering op die kinderarbeidswet vraagt.”

“Er is ook nog weinig toezicht op, maar er zijn wel wat ethische bedenkingen bij. Neem nu Ryan: zijn ouders hebben allebei hun job opgegeven en zijn fulltime manager. Ryan, een negenjarige jongen, brengt dus het hele gezinsinkomen binnen. Wat doet zoiets met een kind? Hoe leert dat omgaan met die roem? Daarbij komt ook nog eens dat hij een belangrijke schakel wordt in het reclameproces en zich moet houden aan de reclamewetgevingen. Maar kennen kinderen, en vooral hun ouders, die wetgeving?” 

“Ten tweede creëren de ouders een digitale identiteit voor hun kind. Als kind ga je anderen imiteren, verschillende identiteiten uitproberen. In je tienertijd gebruik je die verschillende identiteiten om een eigen identiteit te maken. Als een ouder een volledige digitale identiteit creëert voor een kind, welke invloed heeft dat dan tijdens de identiteitsvorming die het kind doormaakt in de tienerjaren? Alle persoonlijke informatie van dat kind staat voor altijd online, je krijgt dat niet meer weg. Eigenlijk krijgt dat kind van jongs af aan al een rugzakje mee, maar niemand kan inschatten wat de last van die rugzak is.”

“Uit eerder onderzoek naar sharenting (ouders die foto’s van hun kinderen delen op sociale media) blijkt dat tieners het vooral storend vinden als hun ouders iets delen op sociale media om op te scheppen, om indruk te maken op anderen, en niet zozeer als ze het doen om de gezinsband aan te halen. Influenceractiviteiten vallen natuurlijk in de eerste categorie. Influencers gaan heel vaak hun ideale, perfecte kind weergeven op sociale media. Hoe zij als ouder willen dat de buitenwereld hun kind ziet."

“Dat is wat we doen op sociale media: onze ideale zelf tonen en niet wie we echt zijn. We tonen alleen de mooiste foto’s, de leukste activiteiten. Dus dan toon je echt het perfecte kind en niet hoe dat kind zelf zou willen zijn, maar eerder hoe jij het als ouder ziet. Op sociale media is er nu ook steeds vaker de trend om het ‘echte’ leven te tonen, de kleine kantjes van je kind, de moeilijkheden die je als ouder ervaart. Dit kan ook een impact hebben op je kind. Wat als je kind door je posts door de buitenwereld wordt gezien als een ‘lastig' kind?”

“Het derde risico is het controleverlies. Van zodra je iets online plaatst, ben je het kwijt en heb je er geen controle meer over. Anderen kunnen het downloaden en verder delen. We zien ook dat veel van die beelden gedeeld worden op het darknet en in pedofiele netwerken. Veel kinderfoto’s krijgen een seksuele ondertoon als ze uit hun context worden gehaald. Daar zijn ouders zich niet altijd van bewust of ze denken: ‘dat zal bij mij niet gebeuren’.”

“Veel mensen minimaliseren het risico. Wij willen in kaart brengen wat er met zo’n foto’s gebeurt. Daarvoor hebben we influencers die getuigen over foto’s die plots door bijvoorbeeld Ali Express gebruikt werden in een campagne, zonder dat zij er iets van wisten.”

“Het vierde en laatste risico gaat over het welzijn van het kind. Influencers krijgen redelijk wat commentaar van anderen, vaak is die positief, maar die kan ook negatief zijn. Online hebben mensen geen filter, ze reageren op posts zonder na te denken over de gevolgen. Onderzoek heeft ook al aangetoond dat influencers vaak jaloezie opwekken bij hun volgers: het leven van de influencers is altijd beter, succesvoller of spannender. Mensen voelen dat aan hun zelfbeeld. Om zich daartegen te beschermen, gaan ze jaloers en afgunstig reageren om de influencer neer te halen."

“Als volwassenen zijn we daar al niet zo weerbaar tegen en gaat één negatieve reactie veel harder inslaan dan tien positieve commentaren. Als kind is het nog moeilijker om daarmee om te gaan. Zij worden er bijvoorbeeld op de speelplaats mee geconfronteerd of zelfs gepest. Dat kan een heel negatieve impact hebben.”

Leverde het onderzoek resultaten op die je niet verwacht had? 

“Die digitale identiteit is een gevaar waar we op voorhand niet over hadden nagedacht. Het is effectief zo dat je zelf de identiteit van je kind gaat creëren zonder dat je daar echt stil bij staat. Hetzelfde geldt voor de vragen met betrekking tot kinderarbeid: het is inderdaad waar dat als een kind reclame maakt voor een product, dit bestempeld kan worden als arbeid. Maar dat is helemaal niet zo evident om te regelen, want vaak worden foto’s ongemerkt genomen en is het niet duidelijk hoeveel uur een kind presteert voor een post."

“Het werk gebeurt ook in een besloten thuisomgeving. Dus in hoeverre heeft een kind daar echt last van? En hoe moet je dat gaan beperken in de wetgeving? Een beperking op het aantal beelden waarop het kind afgebeeld staat? Een beperking op het aantal posts? Hoe ga je dat controleren? Dat zijn moeilijke kwesties waar je niet echt een eenduidig antwoord op kan geven.”

Heb je nog tips voor influencers? 

“Ja, op onze website formuleren we tips om de gevaren te beperken. En ook deze tips zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en op interviews met experten en influencers. In de eerste instantie moet je je altijd afvragen of het echt nodig is om je kind op een foto te zetten. Vereist de context van de post dat het kind op de foto staat? En wat is de meerwaarde voor het kind? Daarnaast is het aangewezen om, in de mate van het mogelijke, je kind zo veel mogelijk anoniem in beeld te brengen, zodat het kind niet zichtbaar, herkenbaar afgebeeld wordt.”

“Ten slotte raden we aan om al van zo jong mogelijk met je kind te praten over sociale media. Als ouder denk je vaak dat je kind te jong is om de impact ervan in te schatten, dat het helemaal nog niet weet wat sociale media zijn of wat de gevolgen ervan kunnen zijn. Toch kun je vanop jonge leeftijd al met je kind praten en op die manier ook wat mediawijsheid meegeven. Door hen te leren welke gevaren eraan verbonden zijn, wat de voordelen zijn, wie de foto’s te zien zal krijgen en wat de impact kan zijn, leer je hen ook zelf in te schatten wat wel en niet gepost kan worden. Je kan hun ook zelf vragen of ze het oké vinden dat een bepaalde foto gepost wordt.”

“Los daarvan moet je natuurlijk ook zelf bedenken of je kind het nog oké zal vinden dat die foto online staat als het 14 jaar is, naar de middelbare school gaat en die foto in de klas circuleert. Gaat je kind er schade van ondervinden? Zou het gepest kunnen worden? Voor een kind is het soms moeilijk in te schatten wat het er als tiener van zou vinden, maar als ouder kan je dat wel inschatten. De vraag die je jezelf moet stellen is: ‘wat zou ik ervan vinden als onbekenden op straat deze foto zouden zien?’. Want dat is wat er zal gebeuren, zeker bij influencers. Zij hebben zoveel volgers die ze niet kennen, dat onbekenden hun foto’s zullen zien.”

Je ziet steeds meer accounts van bekende mensen of influencers die een emoticon over het gezicht van hun kind zetten, is dat effectief genoeg?

“Dat is een manier om het kind anoniem weer te geven, maar natuurlijk moet je ook de puzzel durven leggen. Online geef je veel puzzelstukjes vrij van jezelf, van je kind en van je gezin. Hoe meer informatie je deelt, hoe meer puzzelstukjes er zijn. Je moet je ook bedenken: ‘als iemand die puzzelstukjes samenlegt, wat is er dan zichtbaar van mijn kind?’. Je kind in een gênante pose fotograferen, dat online plaatsen en dan denken dat het is opgelost door een emoticon over het kind te zetten: dat is niet genoeg. Door andere foto’s of via de context kan het kind makkelijk herkend worden.”

“Het kan helpen om jezelf en je kind af en toe eens te googelen om te zien hoeveel informatie kan worden samengelegd. Daarbij moet je je profiel bekijken door een zwarte bril, in plaats van een roze. Stel jezelf in de plaats van iemand met slechte bedoelingen, hoe kan er misbruik gemaakt worden van de foto’s? En hoe zou mijn kind hier schade van kunnen ondervinden?”