Mijn job als … communicatiewetenschapper

Even chatten via messenger, wat likes uitdelen op Instagram en vervolgens nog een uurtje scrollen op TikTok: de gemiddelde Vlaming besteedt best wel wat uren op sociale media. En dat is meer dan enkel vrijetijdsbesteding, vertelt Desiree Schmuck (Universität Wien & KU Leuven), want influencers influencen ook politiek.

Dag Desiree! Hoe gaat het vandaag?

“Goed! Ik mag me elke dag bezighouden met mijn interesse voor media-innovatie. Mijn focus ligt vooral op de effecten van digitale media op de kindertijd en de adolescentie: welke impact hebben die bijvoorbeeld op politiek engagement? Dat doe ik niet alleen in Wenen maar ook aan de School for Mass Communication Research aan de KU Leuven. Ik gaf daar ongeveer drie jaar les en ben nog altijd met de onderzoeksgroep verbonden.”

Breng je dan veel tijd door aan een scherm?

“Absoluut, maar dat ligt niet enkel aan de afstand tussen Wenen en Leuven. We grappen weleens dat we de enige onderzoeksgroep zijn waar je tijdens je werkuren op sociale media moet zitten. Mijn doctoraatsstudenten besteden heel wat uren aan de systematische monitoring van wat influencers doen. Maar we beperken ons niet tot influencers. Ook bijvoorbeeld de leeftijdsgenoten van jongeren, journalisten die willen informeren en politici die de apps strategisch gebruiken nemen we mee. Ik heb eigenlijk vaak het gevoel dat ik zelf niet voldoende tijd op sociale media doorbreng: het medialandschap is zo gefragmenteerd dat het soms moeilijk is om te weten wie de grootste accounts zijn.”

Is dat het soort onderzoek dat je altijd al wilde doen?

“Toen ik jonger was, wilde ik eigenlijk journalist worden en de wereld rondreizen als correspondent. Die droom heeft me er ook toe aangezet om communicatiewetenschappen te studeren. Toen ik met mijn bachelor bezig was, sprak een job als professor of assistent aan de universiteit me al snel aan. Toen ik na mijn master voor een baan als onderwijsassistent solliciteerde, kwam ik terecht bij een fantastische mentor. Van het een kwam het ander en ik startte met een doctoraat. Daarin keek ik naar de aanwezigheid van politiek in de klassieke en de sociale media.”

"Het thema influencers als politieke sprekers stond lange tijd niet echt op de radar van de academische wereld. Daar kwam verandering in tijdens de Europese verkiezingen van 2019, toen ik in München werkte als postdoctoraal onderzoeker. Toen kwam een Duitse youtuber in de media omdat hij mensen opriep om te gaan stemmen. In een video van bijna een uur stelde hij dat de verkozenen niets deden aan de klimaatverandering. Die video - en de impact ervan - heeft heel wat ogen geopend voor de mogelijke invloed van influencers. Daar kon ik op verder bouwen."

“Ik zou graag investeren in manieren om het grote publiek meer bij onderzoek te betrekken”

Voor jou dus geen abstract theoretisch onderzoek zoals veel mensen zich dat voorstellen bij de academische wereld?

“Inderdaad. Vandaag zit zowat iedereen op sociale media, en dikwijls hebben we de indruk dat dat vooral ‘leuk’ moet zijn. Dat is gedeeltelijk ook wel het geval, maar zoals zo vaak: er zit meer in. Zo deden we een citizen science-project, waarbij we jongeren de kans gaven om zelf video’s door te geven die met politiek te maken hadden. Meestal gaat het ook om mensen die focussen op lifestyle, waarmee jongeren een vertrouwensband opbouwden, die dan bijvoorbeeld een standpunt innemen over een internationaal conflict. We kijken ook niet enkel naar politieke acties, zoals gaan stemmen. Evengoed gaat het om niet-politieke acties die wel een politieke impact hebben, zoals de boycot van verschillende ketens in de context van het conflict in Israël.”

Zijn er nog misverstanden of clichés over onderzoekers die volgens jou niet kloppen?

“Ik krijg vaak de opmerking: ‘Je bent veel te jong, hoe kun jij nu al een professor zijn?’. Het idee dat professoren altijd oude mannen moeten zijn, mag van mij zo snel mogelijk de wereld uit. Ik vind dan ook dat jonge onderzoekers nog zichtbaarder moeten zijn. Neem nu Laura Vandenbosch en Kathleen Beullens, mijn collega’s aan de School for Mass Communication Research: zij doen niet alleen geweldig werk maar zijn ook ongelooflijk vriendelijke, behulpzame begeleiders voor hun teams en doctoraatstudenten. Ze creëren een omgeving waarin het leuk is om te werken.”

Met je onderzoek kijk je naar de intersectie tussen sociale media en politiek. Zijn er nog andere onderzoeksdomeinen waarvan je de resultaten opvolgt?

“Ja, meerdere zelfs. Op dit moment richt ik me bijvoorbeeld ook op AI en de effecten van AI-communicatie op mensen. Influencers zijn namelijk niet enkel mensen, maar worden ook steeds meer AI-gegenereerd. Hun volgers ontwikkelen dan als het ware een soort parasociale of zelfs romantische relatie met hen. Een van de vragen die ik me bijvoorbeeld stel is: als je een relatie hebt met iemand waarin je zelf de volledige autonomie bezit, wat doet dat dan met je echte relaties? Uiteraard is er ook de andere kant van de medaille: hoe kunnen zulke relaties eenzaamheid wegnemen en ‘echte’ relaties compenseren?”

Is dat ook waar je op zou focussen mocht budget geen obstakel zijn?

“Vanuit mijn persoonlijke interesse misschien wel. Maar als ik meer kijk vanuit het perspectief van de wetenschap als geheel, dan zou ik graag investeren in manieren om het grote publiek beter bij onderzoek te betrekken. Ik zou evenementen willen creëren waarbij mensen de tijd en de ruimte krijgen om deel te nemen aan onderzoek, vooral mensen die vandaag vaak nog sceptisch zijn tegenover ‘de wetenschap’, die geen klassieke media volgen … Als ik oneindig veel budget had, zou ik proberen om net die groepen meer te activeren.”