Dag van de Slaap: “Snurken is op zich niet schattig of onschuldig”

Stijn Verhulst is diensthoofd kindergeneeskunde in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen. Na zijn opleiding tot kinderarts specialiseerde hij zich in kinderlongziekten en slaapproblemen bij kinderen. Voor de Internationale Dag van de Slaap vertelt hij ons iets meer over zijn FWO-onderzoek naar slaapapneu bij kinderen. 

Waar gaat uw onderzoek over?

"Ons onderzoek focust op het identificeren van tools die ons kunnen helpen bij het bepalen van de beste behandeling voor kinderen met slaapapneu. Slaapapneu bij kinderen is op zich een frequente aandoening die bij een drietal procent van de gezonde kinderen voorkomt. Wij focussen in ons onderzoek vooral op kinderen met een onderliggende aandoening zoals obesitas of het downsyndroom. Daar zien we dat tot 50% van de kinderen aan slaapapneu kan lijden. De aandoening kan veel negatieve gevolgen met zich meebrengen, dus het is essentieel dat ze zo goed mogelijk behandeld wordt."

"Slaapapneu bij kinderen wordt heel klassiek veroorzaakt door vergrote neuspoliepen en keelamandelen. In veel landen is het protocol dan ook: eerst de neuspoliepen en keelamandelen weghalen en kijken wat er gebeurt. Helpt het? Des te beter. Helpt het niet? Dan zoeken we de juiste oorzaak. In ons onderzoek willen we dit omdraaien. We willen ervoor zorgen dat we vanaf het begin weten wat we behandelen en zo de juiste operatie of behandeling uitvoeren."

Wat is slaapapneu?

"Slaapapneu is, wat we noemen, een slaapgebonden ademhalingsstoornis. Wat er eigenlijk bij die kinderen gebeurt als ze slapen is dat er ergens in de neus- of keelholte een vernauwing optreedt of dat die neus- en keelholte eventjes volledig dichtklapt. Op dat moment kan er geen verse lucht naar binnen en daalt de zuurstof in het bloed. Onze hersenen reageren daar dan op door oppervlakkiger te gaan slapen of zelfs kort wakker te worden, zodat de spieren rond de keel en neus ook wakker worden en de obstructie kunnen opheffen."

Hoe gevaarlijk is slaapapneu?

"Het is op zich meestal niet acuut gevaarlijk, het is eerder een chronisch probleem. De gevolgen op lange termijn kunnen wel ernstig zijn. De slechte slaapkwaliteit en de dalingen in de zuurstof zorgen voor een systemische ontstekingsreactie. Dat, in combinatie met de hersenen en het hart- en vaatstelsel die in volle ontwikkeling zijn, brengt gevolgen met zich mee."

"Zo kunnen die kinderen bijvoorbeeld last hebben van gedrag- of concentratieproblemen. Sommige studies hebben het ook over slechtere schoolresultaten of een lager IQ. Bij bijvoorbeeld obese kinderen kan dit ook leiden tot het versneld optreden van hart- en vaatziekten en een verhoogde bloeddruk."

"We weten nog niet of, indien de slaapapneu langdurig blijft, de gevolgen hiervan volledig omkeerbaar zijn. Daarom zetten we in op een snelle herkenning, goeie diagnostiek en vooral op een correcte behandeling."

Hoe ontdek je slaapapneu?

"Het is belangrijk om aandacht te hebben voor een aantal tekenen. Snurken is op zich niet schattig of onschuldig, het wil zeggen dat de ruimte in de neus-en keelholte te klein is. Soms horen ouders ook dat hun kinderen ’s nachts moeilijker ademen of zelfs stoppen met ademen. De meeste kinderen slapen ook heel onrustig of worden vaak wakker ’s nachts. Er zijn daarnaast ook symptomen die je overdag kan opmerken. Zo zijn die kinderen vaak vermoeid of niet uitgerust als ze wakker worden. We zien ook dat de kinderen vechten tegen die vermoeidheid en daardoor hyperactief zijn, of prikkelbaar gedrag of concentratieproblemen vertonen."

Hoe gaat uw onderzoek in zijn werk?

"Het onderzoek, dat al zo’n tien jaar loopt, bestaat uit twee grote delen, uit twee technieken. Mijn onderzoek focust vooral op CT-scans en wat we 'functionele beeldvorming' noemen. We scannen de neus-en keelholte en maken daar 3D-constructies van. Op basis van die constructies voeren we dan flowmetingen uit en bekijken we hoe de bovenste luchtweg reageert op die flow. Aan de hand van het 3D-model kunnen we dan ook voorspellen of een kind al dan niet zal reageren op een bepaalde behandeling."

"Uit ons onderzoek is ondertussen al gebleken dat we op basis van deze techniek mooi kunnen voorspellen hoe een kind reageert op verschillende behandelingen. Het probleem is dat dat niet de goedkoopste methode is. Daarnaast is het ook een radiologisch onderzoek; we stellen de kinderen bloot aan een beperkte hoeveelheid straling. Tenslotte hebben we tijdens de onderzoeken ook ingenieurs nodig die de flow-simulaties kunnen uitvoeren. Deze techniek op dagelijkse basis gebruiken is voorlopig dus moeilijk haalbaar."

"Daarom werken we samen met onze collega’s van de neus-, keel- en oorafdeling om een eenvoudigere techniek te ontwikkelen. Bij die nieuwe techniek brengen we kinderen onder sedatie en gaan we met een camera in de neus- en keelholte kijken waar de vernauwing optreedt. Als de vernauwing ter hoogte van de amandelen zit, worden die bij dezelfde ingreep nog weggenomen. Als er een andere oorzaak is, stopt het onderzoek en worden de volgende stappen met de ouders besproken. We hebben al gezien dat deze techniek steeds meer ingang vindt in andere centra. Wij gebruiken de techniek nu routinematig om bij alle kinderen met slaapapneu de juiste behandeling te selecteren."

Wat zijn, naast vergrote neuspoliepen en keelamandelen, andere oorzaken van slaapapneu?

"Er zijn verschillende mogelijke oorzaken. Soms heb je bijvoorbeeld de tong, of de basis van de tong, die naar achteren valt. Dat kan je in sommige gevallen oplossen met orthodontie. In andere gevallen klapt het weefsel rond de stembanden dicht en kunnen we dat soms opereren. Bij kinderen met obesitas of downsyndroom zien we vaak dat de spieren rond de keelholte te slap zijn en dat alles dichtvalt als ze slapen. Die kinderen laten we met een toestel en masker slapen, we noemen dat CPAP. De kinderen slapen met een masker dat gekoppeld is aan een apparaat dat continu lucht doorheen de neus- en keelholte blaast. De lucht creëert een druk zodat de keelholte niet kan dichtvallen."

Wat zijn volgende stappen voor het onderzoek?

"Het onderzoek rond die beeldvorming is eigenlijk quasi afgerond. We gebruiken die methode weinig tot niet meer voor kinderen met slaapapneu. We focussen ons in die methode nu meer op ziektebeelden in de lage luchtwegen zoals bronchopulmonale dysplasie en mucoviscidose.
De slaapendoscopie, dat is het onderzoek met de camera, gaat verder."

"Daarvoor zijn we een internationaal onderzoek aan het opzetten. We werken bijvoorbeeld samen met Amerikaanse onderzoekers die die methode niet standaard toepassen. Over een bepaalde periode doen we elk ons eigen ding: zij houden de traditionele methoden aan, wij gebruiken de slaapendoscopie en op het einde bekijken we wie de meeste kinderen succesvol heeft kunnen behandelen - bij wijze van spreken. Ook Europees werken we samen met verschillende centra om te onderzoeken hoe we deze methoden bij hen kunnen incorporeren."

Hoe belangrijk is een goede nachtrust?

"Dat is essentieel. Op korte termijn heeft een slechte nachtrust natuurlijk tot gevolg dat we moe zijn, ons niet fit voelen en overdag concentratieproblemen hebben. Op langere termijn kan het leiden naar slechtere schoolresultaten, psychologische problemen en zelfs gevoelens van depressie. Daarnaast is er ook een link vastgesteld tussen een slaaptekort en het optreden van obesitas bij kinderen en tieners."

"De gevolgen zijn dus divers, maar kunnen ook heel ernstig zijn. Na een tijd kom je in een vicieuze cirkel terecht. Je voelt je slecht, daardoor slaap je minder, waardoor je je nog slechter voelt. Mijn algemene tip is: je moet jezelf goed verzorgen en slaap is een essentieel deel van een gezonde levensstijl. Gezonde voeding en voldoende beweging zijn heel belangrijk, maar dan moet je ook zorgen voor voldoende slaap."

Stel dat je een kind hebt met obesitas en slaapapneu, zijn de gevolgen omkeerbaar?

"Als je het op tijd behandelt, zijn de gevolgen zeker omkeerbaar. Het volgende onderzoek dat ik ga indienen bij FWO zet heel hard in op gewichtsverlies. Dat is zowel een goede behandeling voor obesitas als voor slaapapneu, maar ook voor de gemeenschappelijke complicaties. Als een kind bijvoorbeeld ernstig slaapapneu vertoont, die niet betert na gewichtsverlies, zien we dat het een verhoogd risico heeft op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten op lange termijn. Die groep kinderen willen we verder onderzoeken en erachter komen hoe we ze aanvullend kunnen behandelen. Maar dat is voor in de toekomst."